Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Dezavantajlı Çocuklar Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde faaliyet gösteren ÇABA Çok Amaçlı Erken Çocukluk Eğitimi Merkezi (ÇABAÇAM), sosyo-ekonomik açıdan dezavantajlı şartlarda yetişen çocuklar için kapsayıcı bir eğitim modeli sunuyor. Tamamen gönüllülerin katkılarıyla yürütülen bu proje, her çocuğun ihtiyaçlarına duyarlı yaklaşıyor ve bir arada yaşama kültürünü destekleyen kapsayıcı ve barışçıl bir eğitim ortamı sunmaya çalışıyor.

ÇABAÇAM, 2008 yılından bu yana üniversite (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi), sivil toplum kuruluşu (ÇABA Derneği) ve yerel yönetim (Kepez Belediyesi) paydaşlarının koordinasyonuyla toplum temelli bir erken müdahale modeli olarak hizmet veriyor. Bu geniş paydaş ağı, ÇABAÇAM’ı benzer uygulamalardan ayıran önemli bir özellik olarak öne çıkıyor.

Eğitim Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ebru Aktan tarafından hayata geçirilen ÇABAÇAM Modelinin temel amacı, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan dezavantajlı şartlarda yetişen, geçici koruma altındaki, sığınmacı ya da özel gereksinimli olan ve okul öncesi eğitimden yararlanamayan 4-6 yaş arasındaki çocukların fırsat eşitliği çerçevesinde ücretsiz olarak erken çocukluk eğitimi hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamaktır. Bu kapsamda hem çocuk hem de ailesini destekleyen bir erken müdahale programı niteliği taşıyan ÇABAÇAM, çocuklar ve aileler boyutunda eğitim süreçlerini yürütmek ve ailelerin çocuklarının hem psikolojik hem de akademik yönden evde öğrenme ortamlarını desteklemesine yardımcı olmaktadır. ÇABAÇAM, yalnızca çocukları değil, aynı zamanda aileleri de eğitim sürecinin bir parçası haline getirerek, aile içindeki etkileşimin çocukların gelişimindeki önemini ön planda tutmaktadır. Ailelere yönelik düzenlenen atölye çalışmaları, seminerler ve rehberlik hizmetleri aracılığıyla ebeveynlerin çocuk gelişimi, öğrenme süreçleri ve olumlu ebeveynlik yaklaşımları konusundaki farkındalığını artırmayı hedeflemektedir. Böylece, ailelerin çocuklarının eğitim süreçlerine aktif bir şekilde katılım göstermeleri teşvik edilmektedir. Özetle, ÇABAÇAM, çocukların gelişim yolculuğunu aileleriyle birlikte destekleyen bütüncül bir yaklaşım benimsiyor.

ÇABAÇAM’ın ikinci temel amacı ise eğitim fakültelerinin okul öncesi eğitimi başta olmak üzere farklı öğretmenlik programlarında lisans/lisansüstü düzeyinde öğrenim gören öğretmen adaylarına teorik ile pratiği bir araya getirmeleri ve yaparak-yaşayarak öğrenmeleri için ortam yaratmak; öğrenme üzerinde en belirleyici kaynak olan öğretmenlerin bireysel ve mesleki pratiklerinin güçlenmesi için onları desteklemektir. Ayrıca, yalnızca eğitim fakültesi öğrencileri değil, ÇABAÇAM’ın amaçları ile uyumlu alanlarda eğitim alan diğer fakültelerden üniversite öğrencileri de gönüllü olarak bu süreçlere katılmakta ve farklı disiplinlerin katkılarıyla ÇABAÇAM’da yapılan çalışmalar daha da zenginleşmektedir. Bu gönüllü çalışmalar, öğrencilerin hem topluma hizmet etme bilinci geliştirmelerine hem de mesleki becerilerini gerçek yaşam deneyimleriyle pekiştirmelerine olanak tanımaktadır.

ÇABAÇAM, toplum boyutunda gerçekleştirdiği çalışmalarla hem toplumun ihtiyaçlarına yanıt vermekte hem de toplumsal dayanışmayı güçlendirmektedir. Kozalak Değişim Atölyesi ile sosyal sorumluluk projeleri yürüterek ihtiyaç sahibi okullara kitap, kırtasiye ve oyuncak desteği sağlamakta, Paylaşım Seminerleri ile eğitimcilere yönelik bilgi paylaşımı gerçekleştirmekte, Aile Çocuk Etkinlikleri ile aileleri çocuklarının eğitim süreçlerine dahil etmeyi teşvik etmekte, ÇABAÇAM Sohbetleri ile toplumu bilgilendirme çalışmaları yapmaktadır. Ayrıca afet sonrası hayata geçirilen ÇABAÇAM Eğitim Destek Birimleri ile afet bölgesindeki çocuklar ve aileleri için psiko-sosyal destek çalışmalarını sürdürmektedir. Nisan 2024’te faaliyete geçen Kahramanmaraş Umutkent Eğitim Destek Birimi, ÇABAÇAM Modeli’nin afet sonrası bir eğitim modeli olarak da uygulanabileceğini göstermiştir.

Modelin etkililiği üzerine yürütülen araştırmalar modelin çocukların bilişsel, fiziksel, dil, sosyal ve duygusal gelişimlerine ve ilkokula hazırlanmalarına olumlu katkı sağladığını, geçici koruma altındaki/sığınmacı çocukların dil gelişimlerini desteklediğini ortaya koymaktadır. 2017 yılında toplumsal gelişmeye katkıda bulunan “sıra dışı kişilerin olağanüstü öykülerinin” anlatıldığı Sabancı Vakfı Fark Yaratanlar Programına seçilen ÇABAÇAM, 2019 yılında da Çağdaş Eğitim Ödülüne (ÇEK) layık görülmüştür.

Toplum temelli bir erken çocukluk eğitim modeli olan ÇABAÇAM Modeli dört farklı boyutta hizmet vermektedir. Aşağıda sırasıyla ÇABAÇAM’ın her bir boyutunda yapılan çalışmalardan örnekler verilmiştir.

ÇABAÇAM Modelinde Çocuk Boyutunda Yapılan Çalışmalar

Çok Amaçlı Erken Müdahale Programı’nın (ÇASEMP) uygulandığı ÇABAÇAM modelinde çocuklar, öğrenmeleri gereken becerileri/kazanımları aktif bir şekilde yaparak-yaşayarak deneyimlemekte, merak ettikleri konuları öğretmen adaylarının geliştirdikleri proje çalışmaları ile keşfetmektedirler. Fen (Küçük Bilim İnsanları), müzik (Orff-Schulwerk), sosyal-duygusal öğrenme (bilinçli farkındalık), psikomotor alan (jimnastik) ve İngilizce gibi farklı alanlarındaki branş etkinlikleri ile harmanlanan çok yönlü bir eğitim müfredatıyla bilgiyi yapılandırmakta, düzenli olarak gerçekleştirilen alan gezileri aracılığıyla da bilgiyi yerinde deneyimlemektedirler.

ÇABAÇAM Modelinde Aile Boyutunda Yapılan Çalışmalar

ÇABAÇAM modelinin çocukların değerlendirilmesinde ailelerle görüşmeler yapılmakta ve çocukların gelişimi hakkında hem kurum içinde hem de ailelerden veri toplanmaktadır. Bunun dışında aileler için çeşitli aile eğitimleri düzenlenmektedir. Bu eğitimler sayesinde aileler üniversitelerden çeşitli akademisyenler ile bir araya gelme imkanı bulmaktadır. Özellikle pandemi sürecinde çevrimiçi ortamda yürütülen aile çemberleri programda önemli bir yer tutmuştur. Aile çemberlerinin amacı, önleyici rehberlik hizmetleri kapsamında ebeveynlerin yaşam rollerinin getirdiği sorumlulukları almaları ve sağlıklı ebeveynlik becerileri kazanmalarıdır. Bunların dışında, ailelere yönelik olarak halk eğitim merkezinden gelen eğitmenlerin verdiği çeşitli kurslar (örn. el işi, dikiş) mevcuttur. Son olarak, hem çocuğu hem de aileyi daha yakından gözlemleme ve tanıma fırsatı bulma amacıyla öğretmenler adayları tarafından her eğitim-öğretim dönemi içerisinde bir kere ev ziyareti yapılmaktadır.

ÇABAÇAM Modelinde Eğitmen Boyutunda Yapılan Çalışmalar

ÇABAÇAM’da eğitim-öğretim faaliyetleri Eğitim Fakültesinde öğrenim gören gönüllü okul öncesi öğretmen adayları tarafından yürütülmektedir. Ayrıca Eğitim Fakültesinin Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık, Fen Bilgisi Öğretmenliği, İngiliz Dili Öğretmenliği gibi farklı alanlarda öğrenim gören öğretmen adayları da ÇABAÇAM’da gönüllü olarak branş etkinlikleri yürütebilmektedir. Bu sayede öğretmen adayları teori ile uygulamayı birleştirme imkanına sahip olmaktadır ki bu durum onların mesleki gelişimleri açısından oldukça kıymetlidir. ÇABAÇAM Modeli eğitmenlerin mesleki ve kişisel gelişimlerini desteklemek için bir tam gün süren Eğitmen Eğitimleri ve iki haftada bir gerçekleştirilen iki saatlik Mini Eğitmen Eğitimlerini sunmaktadır. Yine özellikle okul öncesi öğretmen adaylarının mesleki gelişimleri için önemli olan ev ziyaretleri de ÇABAÇAM’ın eğitmen boyutu çalışmalarının olmazsa olmazlarındandır. Eğitmenler için çeşitli eğitim ve kültür gezileri düzenlenmektedir. Bunların yanı sıra eğitmenlerin araştırma okuryazarlık becerilerinin gelişimi için ÇABAÇAM Modeli içerisinde araştırma yapmaları ve yaptıkları araştırmaları bilimsel kongrelerde sunmaları teşvik edilmektedir. Araştırma süreçlerine ilişkin deneyim kazanmaları için de mentörlük sistemi uygulanmaktadır. Eğitmenlere, gönüllü akademisyenler araştırmalarında mentörlük yapmaktadır. Üniversitemizden Prof. Dr. Sibel Güven, Doç. Dr. Burcu Sarı Uğurlu, Doç. Dr. Gamze Tezcan, Doç. Dr. Hanife Esen Aygün, Dr. Öğr. Üyesi Halime Öztürk Çalıkoğlu, Dr. Öğr. Üyesi Sezen Çiçek Apaydın ve Dr. Öğr. Üyesi Şefika Melike Çağatay 2024 – 2025 Akademik yılı için ÇABAÇAM’da gönüllü çalışmalar yürüten öğretmen adayları için gönüllü mentörlerdir.

ÇABAÇAM Modelinde Toplum Boyutunda Yapılan Çalışmalar

ÇABAÇAM Modeli toplumun üyelerinden yararlandığı gibi topluma da hizmet sunmaktadır. Toplum boyutunda sürdürülen uygulamalardan biri Kozalak Değişim Atölyesidir. Bu atölye ile okul öncesi eğitimde sosyal sorumluluk projeleri yürütülerek hem çocuklar için hikâye kitapları, kırtasiye ve oyuncak bağışları alınmakta hem de toplanan kitaplar ihtiyacı olan özellikle ÇABAÇAM mezunu öğretmenlerin görev yaptığı diğer bölgelerdeki okullara gönderilmektedir. Bir diğer uygulama Çanakkale ili ve çevre illerde yaşayan eğitimcilere yönelik olarak her dönem bir kez davetli akademisyenler tarafından verilen eğitimleri içeren Paylaşım Seminerleridir. Bunların dışında gönüllü eğitmenler tarafından Çanakkale’de yaşayan ailelerin çocukları ile keyifli ve verimli vakit geçirebilmeleri için çeşitli Aile Çocuk Etkinlikleri uygulanmaktadır. Son olarak, Çanakkale halkını farklı konularda (örn. eğitim, sağlık, hukuk) bilgilendirmek üzere davet edilen misafir konuşmacıların eşliğinde belirli aralıklarla Çabaçam Sohbetleri düzenlenmektedir.

Toplum boyutunda yapılan çalışmalara 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanılan deprem felaketi sonrasında Kahramanmaraş ve Adıyaman’da kurulan ÇABAÇAM Eğitim Destek Birimleri faaliyetleri de dahil olmuştur. Kahramanmaraş’ta bir, Adıyaman’da iki çadırda ÇABAÇAM Modelinin çocuk ve aile boyutundaki çalışmalar ve psiko-sosyal destek çalışmaları yürütülmeye çalışılmıştır. ÇABAÇAM Modeli afet sonrası bir eğitim modeli geliştirme açısından da örnek alınacak modellerden birisi olmuştur.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, ÇABA ve YUVA Dernekleri iş birliğiyle Koç Topluluğu’nun Kahramanmaraş’ta açtığı Umutkent’te hayata geçirilen ÇABAÇAM Nisan 2024 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır.  

4-6 yaş arasındaki 60 çocuğun eğitim gördüğü ÇABAÇAM Kahramanmaraş Umutkent Eğitim Destek Biriminde, öğrencilik yıllarında ÇABAÇAM Çanakkale’de gönüllü eğitmenlik yapmış öğretmenler ve psikolojik danışmanlar çalışmaktadır. Ayrıca Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Öğretmenliği programında öğrenim gören gönüllü öğretmen adayları Dr. Öğr. Üyesi Hatice Hande Dağlı rehberliğinde tıpkı Çanakkale ÇABAÇAM’da olduğu gibi eğitmen olarak katkı sunmaktadırlar. Aktif olarak çalışmalarına devam eden ÇABAÇAM Kahramanmaraş’ta da ÇABAÇAM Modeli uygulanmaktadır.

ÇABAÇAM Çanakkale ve ÇABAÇAM Kahramanmaraş’ta yapılan çalışmaları aşağıda verilen sosyal medya hesaplarından takip edebilirsiniz.

https://www.instagram.com/comucabacam/

https://www.instagram.com/comucabacamkahramanmaras/

Ayrıca aşağıda örnekleri verilen videolar ÇABAÇAM Youtube hesabında yer almaktadır.

• Sabancı Vakfı Fark Yaratan Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=d-fZB4Y_LoU
• ÇABAÇAM Eğitim Destek Birimleri Kısa Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=HD98G1Wt7BE

Kahramanmaraş ve Adıyaman’da kurulan ÇABAÇAM Eğitim Destek Birimleri Videosu: https://www.youtube.com/watch?v=ELnOAgD-6X8